Quote:
Onbezorgd drinken - Trouw 30/08/14 15:34
De bodem is vogelvrij. Iedereen prikt en boort er maar in. Drinkwaterbedrijven zijn bezorgd.
JOOP BOUMA
Naast Lieve Declercq staat een kloeke karaf kraanwater. "Ik hoef verder niks", zegt ze met haar Vlaamse tongval tegen haar voorlichter die met koffie en thee rondgaat. De directievoorzitter van het waterbedrijf Vitens drinkt natuurlijk wa- ter uit de kraan.
Ze heeft de kwetsbaarheid van de drinkwatervoorziening op de agenda geplaatst. Toen naar Amerikaans voorbeeld een Brits gas- en oliebedrijf in Nederland de mogelijkheden voor schaliegaswinning wilde onderzoeken, was Declercq een van de eersten die luidop haar zorg uitte over de risico's voor de drinkwatervoorraad in de bodem. "Eén gemorste liter olie kan een miljoen liter grondwater onbruik- baar maken. Het sluiten van een winput kan tientallen miljoenen kosten en de levering van drinkwater in gevaar brengen. Vitens doet een dringend appèl op de politiek hier zorgvuldig mee om te gaan en de drinkwaterrisico's een belangrijke plek te geven in het onderzoek en het debat", zei ze in april 2013 in Trouw. Dat debat woekert nog altijd.
Intussen is Declercq's zorg verbreed en verdiept. Ze vindt dat de bodem vogelvrij is geworden en dat de drinkwatervoorziening risico's loopt. Zestig procent van het Nederlandse drinkwater komt uit de diepe ondergrond, de rest wordt gewon- nen uit oppervlaktewater. Declercq heeft het over wildwest-taferelen in het bo- demgebruik.
Risico's
Juist gisteren waarschuwde het rijksinstituut RIVM voor verontreinigingsrisico's door chemicaliën die worden gebruikt bij warmte-koudeopslag. RIVM noemde ook de meststoffen als risico. Nu komend jaar het melkquotum wordt afgeschaft, zien melkveehouders kansen om uit te breiden. Meer koeien betekent meer mest en dus meer stikstof en antibiotica in de bodem, aldus het RIVM.
Iedereen die maar wil prikt, met of zonder vergunning, in de bodem, zegt Decler- cq. Voor onderzoek naar ondergrondse opslag. Voor warmteopslag (geothermie). Voor gas- en oliewinning. Daarbij worden ook watervoerende lagen doorboord.
En dat is voor drinkwaterbereiders vloeken in de kerk. Kom niet aan de water- voerende bodemlagen, dan raak je aan de integriteit van de drinkwatervoorzie- ning. Dan vind je Lieve Declercq op je weg.
"Wij hebben een probleem als drinkwaterbedrijven. Begrijp me niet verkeerd, wij zijn en blijven in staat om de beste kwaliteit van drinkwater te leveren aan onze klanten. De veiligheid van ons water staat buiten kijf. Maar het kost ons wel steeds meer moeite om die hoge Nederlandse standaard vast te houden. Meer dan de helft van onze drinkwaterbronnen voldoet al niet meer aan de norm voor ba- siskwaliteit. In een kwart van onze wingebieden zien we resten van geneesmidde- len en pesticiden in het grondwater. Het gaat weliswaar nog steeds om zeer klei- ne hoeveelheden, die er met nieuwe, kostbare membraanfiltratie uit kunnen worden gehaald. Maar toch is dit zorgelijk. Welke stoffen gaan we in de toekomst aantreffen en zijn die zuiveringstechnieken over vijftig jaar zo verfijnd dat we dan nog steeds schoon drinkwater kunnen produceren?"
En wat vooral zorgelijk is, zegt Declercq, dat het bij die (dier-)geneesmiddelen en pesticiden gaat om historische verontreinigingen. We konden ze zien aankomen. En we wisten ook dat we er nog tientallen jaren last van zouden hebben. Er wor- den in het bodemwater werkzame stoffen aangetoond van geneesmiddelen die al- lang niet meer op de markt zijn. Bij recente metingen werd 61 keer een werkza- me stof gevonden en zeven keer werd de drempelwaarde die drinkwaterbedrijven hanteren (100 nanogram per liter) overschreden. In grondwater worden residuen gevonden van obsolete cholesterolverlagers, pijnstillers, antibiotica, epilepsiemid- delen en contraststoffen van röntgenonderzoek. Het zijn verontreinigingen die in de jaren zestig, zeventig, tachtig van de vorige eeuw zijn ontstaan en die nu nóg het diepere grondwater aantasten.
En dan de nitraten, ook zo'n voorbeeld. De restanten van decennialange overbe- mesting vormen in de zandgebieden in de Achterhoek en Twente nog steeds een groot probleem.
Wat Declercq verbaast, is dat de samenleving kennelijk niet leert van de weten- schap dat bodemverontreinigingen tientallen jaren na-ijlen. "We gaan nog altijd door met het aantasten van de bodem, terwijl we kunnen weten dat als er iets mis gaat, we tot in lengte van jaren problemen hebben."
De baas van het grootste drinkwaterbedrijf van Nederland vindt dat haar klanten de veiligheid van drinkwater te vanzelfsprekend vinden. "Er is geen product waarbij je zo zorgeloos een kraan opendraait en kunt gaan drinken. In de harten van mensen is afvalscheiding gemeengoed, daar word je in Nederland mee groot- gebracht. Maar dat er ook zorg moet zijn voor de diepere bodem, dat is helaas niet zo verankerd in het bewustzijn van mensen."
Bestrijdingsmiddelen
Consumenten zouden daarom in hun eigen tuin ook geen bestrijdingsmiddelen tegen onkruid of mier en slak moeten gebruiken, vindt zij. "Met kokend water kun je prima onkruid bestrijden."
De ondergrond is een complex reactievat, zegt Declercq, waarin stoffen chemi- sche verbindingen aangaan. Vreemde stoffen kunnen de trage processen in dat reactievat ernstig beïnvloeden. "Bedrijven die naar schaliegas willen boren, zeg- gen: wij werken veilig, er kan niks mis gaan. Maar het gaat niet alleen om het ge- ïsoleerd winnen van schaliegas. Alles moet getransporteerd worden. Alles moet behandeld worden met chemicaliën. Wij als waterbedrijven weten als geen ander dat elke pijp ooit gaat lekken. Dat is namelijk ons vak. Wij transporteren drink- water door leidingen."
Declercq is niet ontevreden over de 'Structuurvisie ondergrond', waarin binden- de afspraken worden vastgelegd over de ordening van ondergrondse activiteiten op land en op zee. Die regeling moet volgend jaar klaar zijn. "We zijn blij dat er eindelijk op dit punt iets gebeurt en dat in de lente de Tweede Kamer de drink- watervoorziening heeft aangemerkt als een nationaal belang. Raar eigenlijk dat dat niet eerder het geval was."
Lieve Declercq
Lieve Declercq (48) studeerde Business Engineering en Technische Bedrijfskunde in het Belgische Leuven. Ze werkte bij ESSO Benelux en was marketingdirecteur bij afvalverwerker Van Gansewinkel Groep. In 2002 werd ze algemeen directeur van een dochteronderneming van Van Gansewinkel, Maltha Glasrecycling. Sinds september 2012 is Declercq directievoorzitter van Vitens.
Vitens is het grootste drinkwaterbedrijf van Nederland, met 5,4 miljoen klanten in de provincies Flevoland, Fryslân, Gelderland, Utrecht en Overijssel en in ge- meenten in Drenthe en Noord-Holland. Er werken ongeveer 1400 mensen bij Vi- tens, dat op bijna honderd locaties drinkwater produceert. De jaaromzet is onge- veer 350 miljoen euro. De aandelen van Vitens zijn in handen van lokale en regi- onale overheden.
